Alles over eieren!

Hoeveel mensen hebben zich al niet het hoofd gebroken over de vraag waarmee een filosoof in het oude Griekenland duizenden jaren geleden zijn toehoorders aan het denken zette: “Wat was er eerder: de kip of het ei?” Biologen weten dat natuurlijk direct.

Die zeggen eensgezind: het ei. Waarom? Omdat er al heel vroeg in de evolutie eieren werden gelegd. Weliswaar niet door kippen maar wel door bijv. slakken, insecten of vissen. Er waren al eieren uitgevonden voordat er zelfs maar vogels bestonden! De vraag zou veel moeilijker zijn geweest wanneer die filosoof had gezegd: “Wat was er eerder: de kip of het kippenei?”

Voortplanting? Een eitje

In Burgers’ Dierenpark zijn heel wat dieren die eieren leggen. Zo zijn er zo’n 1200 vogels in 164 soorten, meer dan 400 reptielen en amfibieën (47 soorten) en 3000 vissen in 150 soorten. Maar er worden ook eieren geproduceerd door minder opvallende beestjes als bijen, spinnen, kakkerlakken, mieren, slakken, wormen en nog veel meer. En in Burgers’ Ocean kunnen zeesterren, zee-egels, inktvissen, kwallen, krabben en garnalen, slakken en mosselen en zelfs koralen eieren leggen. De vraag rijst welke dieren er eigenlijk géén eieren leggen! Nou, dat zijn dan eigenlijk alleen de zoogdieren waar wij als mens ook bij horen. Die maken in feite ook eitjes maar die worden niet gelegd; die worden in de baarmoeder zonder schaal ‘uitgebroed’ totdat het jong zover is dat het geboren kan worden. Er is trouwens nog een manier om je voort te planten zonder eieren maar dat kunnen alleen soorten die wat eenvoudiger gebouwd zijn: splijten. Een dier deelt zich in tweeën of snoert een deel af dat tot een nieuw dier uitgroeit. Dat doen veel microscopisch kleine diertjes en bijvoorbeeld sommige poliepen.

Leggen alle vogels in mei een ei?

Welnee! Watervogels zijn er in maart al druk mee en de meeste zangvogels zijn in april al zover. Wanneer we naar de vogels in Burgers’ Zoo kijken, wordt het legseizoen nóg ruimer.

Midden in de winter kun je gieren al in de sneeuw op het nest zien zitten. Even later beginnen de raven en arenden. Sommige Australische vogels zoals zwarte zwanen en emu’s trekken zich ook niet veel van het weer aan. Zij blijven hun Australische kalender trouw en gaan dus braaf in onze winter (dus de Australische zomer) eieren leggen. Er zijn soorten die bijna het hele jaar wel willen broeden. Aalscholvers en vooral ook veel soorten duiven weten haast niet van ophouden. En niemand zal het vreemd vinden dat vogels uit de tropen ook op elk moment kunnen besluiten dat ze weer eens voor eieren willen gaan zorgen. Rond de evenaar kennen ze immers amper seizoenen. Maar toch zijn ook bij hen december en januari meestal stille maanden. Waarom geen eieren in de winter?

Een ei is een zonnig product

De meeste vogels kunnen goed meten; en wel de lengte van de dag. Ze kunnen waarnemen hoe lang het licht is geweest en of dagen langer of korter worden. Als de dagen langer worden trekken trekvogels naar hun broedgebied en worden bij vrijwel elke vogel de geslachtsklieren actief. De vrouwtjes gaan dus eieren maken. Als de dagen korter worden, gebeurt het omgekeerde en worden de geslachtsklieren weer steeds kleiner en inactief. Met lampen kun je de dag kunstmatig verlengen en vogels kunnen daarmee bedrogen worden. Ze reageren alsof het zomer blijft en blijven dan soms ook eieren leggen. Kwekers maken hier wel gebruik van om meer jongen te krijgen maar of het gezond voor de vogel is, is nog maar de vraag.

Verschil moet er blijkbaar zijn

Logisch. Als er zoveel soorten dieren eieren leggen, zullen er wel heel wat verschillende soorten eieren zijn. Laten we eens kijken wat er zoal te vinden is. Dieren die in het water leven, leggen daar ook hun eieren. Er is weinig kans dat de inhoud uitdroogt en de ‘schaal’ van het ei is dan ook meestal dun en zacht. Vaak lijkt deze op gelatine zoals bij vissen en het bekende kikkerdril.

Als eieren op het land worden gelegd, in een nest of in de grond, dreigt uitdroging. De schaal moet daarom zo goed mogelijk waterdicht zijn. Maar met een potdichte schaal stikt het zich ontwikkelende jong, het krijgt onvoldoende zuurstof.

Hagedissen en slangen leggen daarom eieren die een perkamentachtige schaal hebben. Die is stevig maar wel poreus (en buigzaam). Ze worden meestal in een vochtige omgeving gelegd. De meeste schildpadden en krokodillen leggen eieren met een harde kalkschaal. Om o.a. zuurstof toe te laten, zitten er heel veel poriën (kleine gaatjes) in de schaal. Die zitten ook in vogeleieren. Om niet uit te drogen mogen ze niet in een kurkdroge omgeving worden gelegd. Maar als ze nat worden is het ook niet goed: dan raken de poriën immers verstopt met water!

Een ei zal je een zorg zijn

Uit een ei moet een jong komen. Maar dan moet dat ei niet opgegeten worden. Veel waterdieren leggen de eieren gewoon in het water en kijken er niet meer naar om. Omdat andere dieren ze vaak als lekkernij beschouwen leggen ze er voor de zekerheid maar heel veel; soms wel miljoenen! Andere dieren zorgen wel degelijk voor hun eieren (en de jongen!).

Ze verstoppen ze of blijven er bij (krokodillen) of op (vogels). Ze zorgen voor de juiste temperatuur met hun lichaamswarmte (broeden) of door de omgevingswarmte te regelen zoals in de broedhoop van een boskalkoen. Veel dieren leggen hun eieren op plaatsen waar het jong later volop eten kan vinden (bijv. vlinders op planten die de rups lekker vindt, sluipwespen in dieren die door het sluipwesplarfje later worden opgegeten). En er zijn ook dieren die als ei de koude winter overleven of de lange hete woestijnzomer. Die eieren komen pas uit als de omgeving weer wat milder is geworden. Pekelkreeftjes die in zoutpannen leven, kunnen wanneer de zoutpan opdroogt, eieren leggen die op het droge en in de felle zon jaren goed blijven!

Eivormig is niet ovaal

Letterlijk betekent ovaal eivormig. Dat komt omdat men bij het woord ei altijd aan een kippenei denkt. Maar de meeste eieren in het dierenrijk zijn kogelrond. Zelfs bij de vogels zijn niet alle eieren ovaal. Vooral bij holenbroeders (bijv. papegaaien, uilen) kunnen de eieren bijna rond zijn. Je kunt er amper een stompe en een spitse kant aan ontdekken. Ze rollen alle kanten op. En dat is niet erg want in zo’n broedhol blijven ze vanzelf wel bij elkaar.

Maar als zo’n ei op een helling ligt of erger nog op een smal rotsricheltje, dan rolt het makkelijk weg en kan het verloren gaan. Daar kun je beter een ovaal ei hebben! Dat rolt ook wel maar altijd in een rondje. Dat komt niet ver en kan makkelijk weer worden teruggerold door de broedende vogel.

Geverfde eieren

Een eischaal van een vogel is van kalk en kalk is wit. Een eischaal is daarom oorspronkelijk wit. Maar wit valt erg op. In een nestholte is dat niet erg; die eieren zie je toch niet. Maar in een nest valt het wel op als de vogel even weg is. Daarom hebben de meeste vogels het wit versierd met allerlei stippen en dunne lijntjes of zelfs helemaal gekleurd met blauw, groen of chocolade bruin. Door al die kleurtjes en patronen zijn de eieren veel moeilijker vindbaar. Ze zijn gecamoufleerd. Mensen en roofdieren kunnen zo eieren van bijv. steltlopertjes op het strand nauwelijks vinden.

Maatje XXL

Grote dieren leggen grote eieren. Het grootste ei is thans van de struisvogel. Het weegt zo’n anderhalve kilo. Als je het wil koken, ben je meer dan een uur aan het wachten. Je kunt er natuurlijk sneller een omelet van maken maar dan ben je waarschijnlijk weer langer aan het zoeken naar een voldoend grote pan.

Vroeger waren er nog veel grotere eieren. Denk maar eens aan de eieren van bijv. de dinosauriërs of de recenter uitgestorven Madagaskarstruisvogel, de moa, die eieren legde van 10 kilo. Toch zijn die eieren in verhouding tot het dier niet zo heel groot. Een struisvogel weegt zo’n 150 kg, het ei weegt dus 1% van het lichaamsgewicht.
Bij een kiwi is dit totaal anders. De vogel weegt 4 kilo en het ei weegt 450gram; bijna 15% dus. Dat is dus echt nog eens een reuzenei.

Het kleinste vogeleitje is natuurlijk van de kolibri. De kleinste kolibri weegt twee gram. Het ei weegt een kwart gram (12,5%) en is dus in verhouding toch bijna een van de zwaarste eieren!