Een zachte winter

Iedereen heeft het erover en vrijwel iedereen heeft waarschijnlijk al meerdere malen geconstateerd dat de blaadjes veel langer aan de bomen bleven hangen, bloemen langer bleven bloeien en er zelfs planten weer opnieuw begonnen te bloeien. Zelfs voorjaarsbollen stonden hier en daar in december al in bloei. Het is een drukke tijd voor fenologen, mensen die zich wetenschappelijk bezig houden met data waarop natuurlijke verschijnselen zich voor het eerst (of het laatst) in het jaar voordoen.

Wetenschappelijk staat vast dat er stelselmatig verschuivingen van die data plaatsvinden die zich bewegen in de richting van hartje winter. De natuur komt eerder op gang en gaat later in rust.

Veel mensen vragen zich nu af of dat ook gevolgen heeft voor de dieren en vooral dan de dieren in het dierenpark. Hoewel er bij mijn weten nog nooit iemand stelselmatig onderzoek heeft gedaan naar de data waarop bijvoorbeeld jongen in Nederlandse (of andere) dierentuinen geboren worden bij bepaalde diersoorten, kan er al wel wat over gezegd worden.

De huisvesting is namelijk erg van belang. Zitten de dieren binnen of buiten? En als ze binnen zitten, hebben ze dan een kunstmatig lichtregime of krijgen ze alleen maar buitenlicht?

Daarnaast is het natuurlijk van belang om te weten waar die diersoort van nature voorkomt en dus waaraan die is aangepast.

Een diersoort die in de tropische regenwouden rond de evenaar voorkomt, hoeft eigenlijk in zijn gedrag geen rekening te houden met seizoenen: die zijn daar niet. Een soort die verder naar de polen leeft krijgt in toenemende mate te maken met zomer en winter of in het geval van moessongebieden met droge of natte tijden: in het algemeen met tijden met weinig of veel voedsel. Deze dieren moeten dus bij voorkeur hun jongen krijgen in het voedselrijke seizoen en dan zo vroeg mogelijk om de jongen zo groot mogelijk te hebben wanneer de voedselschaarste aanbreekt.

Bij het gros van de vogels en zoogdieren uit de gebieden met seizoenen, wordt de voortplanting geregeld via de daglengte. In de loop van de evolutie is dit een veel constantere factor dan het klimaat. De baan van de aarde om de zon verandert zo goed als niet terwijl de klimaten nogal eens drastisch veranderden. En dan hebben we het nog niet over het weer. Dat is helemaal flexibel. Wanneer soorten zich daar op zouden richten, zouden ze vaak bedrogen uitkomen omdat het weer dan plotseling toch weer om blijkt te slaan en er hierdoor jongen verloren kunnen gaan. Veranderingen in daglengte zijn echter 100% zeker, daar kun je op bouwen. En dus zijn vogels tamelijk standvastig qua datum in het aanvangen van hun balts, nestbouw en voortplanting. De daglengte corrigeert grotendeels de toevalligheden van bijvoorbeeld een vroeg warm voorjaar. Bij zoogdieren zijn de geboortes natuurlijk afhankelijk van de draagtijd. De paardatum ligt bij veel soorten een half jaar of meer vóór de geboortedatum. Zo’n dier kan natuurlijk onmogelijk in september al weten of het in het volgend voorjaar vroeg warm zal zijn of niet. Dus de vraag van veel journalisten of we in een warme maartmaand ineens veel meer jongen geboren zien worden, is vrij onzinnig. Toch zijn er nog veel andere aspecten die ik hier niet wil bespreken, maar die de vraag wel interessanter maken.

Padden en kikkers reageren bijvoorbeeld wel op temperaturen en hoe zit het met trekvogels die de winter overslaan? En dieren die uit een winterslaap of winterrust moeten komen? Kortom, er zijn nog tal van vragen die voer voor fenologen zijn. En wat onze tropische vogels betreft, die nemen ook een kortedag-pauze in acht. Ook in de Bush broeden er ’s winters nauwelijks vogels. Die zijn ondanks hun tropische herkomst, toch gevoelig voor onze donkere dagen.

Ik ben overigens blij dat de mens zich niet aan vaste voortplantingsseizoenen houdt. Stel je voor: de hele mensheid binnen twee weken jarig!