Een catastrofe

Als er een tsunami plaatsvindt, een wervelwind overtrekt of een vulkaan uitbarst, kan dat vele levens van mens en dier kosten. We noemen dat een ramp of catastrofe. Maar daarna normaliseert zich alles meestal weer snel en korte tijd later zijn we alles weer vergeten.

De mens als soort en de meeste diersoorten worden hierdoor niet in hun voortbestaan bedreigd. Een klimaatsverandering gaat veel langzamer en gaat gepaard met veranderingen in de leefgebieden, waardoor soorten wel kunnen uitsterven. Soms krijgen ze de tijd om zich aan de andere omstandigheden aan te passen en gaan ze geleidelijk over in een andere vorm met een andere fysiologie, enzovoort: er is dan wellicht een nieuwe soort ontstaan.  In de loop van de evolutie zijn er veel klimaatveranderingen geweest en telkens stierven er dan soorten uit en ontstonden er nieuwe. Gedurende de IJstijden is dat bijvoorbeeld gebeurd. Een ander, veel spectaculairder voorbeeld vond plaats aan het eind van het ‘Dinosaurustijdperk’ toen in heel korte tijd vrijwel alle grote landdieren uitstierven. Dat was pas een catastrofe!

Iedereen weet dat thans het klimaat ook verandert en veel natuurbeschermers waarschuwen al jaren voor ernstige gevolgen voor veel dieren- en plantensoorten. Als u gevraagd zou worden welke dieren momenteel met uitsterven bedreigd worden, denk ik dat veel mensen zullen antwoorden: ijsberen (in verband met het afsmeltende ijs), olifanten (jacht), mensapen (kappen van bos en jacht) en waarschijnlijk nog enkele spectaculaire soorten, waarvan we het erg jammer zouden vinden wanneer die verdwenen. Dat haaien het niet meer zo goed redden of koralen vinden we al minder erg (als we het al wisten). Maar voor al die soorten is er nog enige hoop. Er zijn dieren die het momenteel veel moeilijker hebben, maar ze zijn niet zo bekend of populair. Het zijn de amfibieën. Vroeger heetten deze dieren ‘tweeslachtige dieren’, omdat ze zowel in het water als op het land kunnen leven. We hebben het dus over kikkers, padden en salamanders.

In ‘Nederland Kikkerland’ kun je je dat amper voorstellen. We hebben ze vrijwel overal in diverse soorten: vijf soorten salamanders, vijf soorten padden en zes soorten kikkers, allemaal inheems. Hiervan gaan er drie achteruit in aantallen, maar de rest is stabiel of gaat zelfs iets vooruit. Geen zorgen dus? Niet als je binnen onze landsgrenzen kijkt, maar als je naar de hele groep kijkt, ligt dat anders. En hoe! Er zijn zo’n 3000 soorten amfibieën. In de laatste jaren zijn er 120 uitgestorven en op dit moment dreigt dit lot voor 1000 tot 1500 andere soorten. Over een paar jaar kunnen we de helft van al onze kikkers, padden en salamandersoorten kwijt zijn! Dat is extreem veel meer dan het aantal bedreigde soorten vogels en zoogdieren samen! Een catastrofe dus!

Maar hoe komt dat dan? Waarom nu juist die amfibieën? Misschien ligt een deel van de oorzaken wel in het feit dat deze dieren zowel in water als op land leven. In het water zijn ze erg gevoelig voor milieuvervuiling (gifstoffen) en op het land wordt veel leefgebied door ons vernield door het kappen van bos, droogleggen van moeras, enzovoort. Daarnaast worden veel kikkers gevangen voor de handel. Omdat ze vaak mooie kleurtjes hebben, willen mensen ze graag in een bakje thuis bekijken en als levende edelsteentjes showen aan hun kennissen. In Zuid-Oost Azië worden ze ook wel gevangen voor de kikkerbilletjes (die je soms ook in Nederland aangeboden ziet!). Natuurlijk zullen veel amfibieënsoorten ook te lijden hebben of krijgen door de huidige opwarming van de aarde, maar er is de laatste 50 jaar nog een bedreiging bijgekomen die nu fataal lijkt te worden: een besmettelijke ziekte!

Het gaat om een schimmelinfectie: chytridiose. Tot voor kort was deze schimmel wel bekend, maar wist men niet dat kikkers en padden daar zo gevoelig voor zijn. Maar nu men het weet, wordt hij op steeds meer plaatsen aangetroffen en blijken heel veel dode amfibieën door deze schimmel aangetast te zijn. Vooral in Midden-Amerika zijn er veel soorten door uitgestorven maar ook in Zuid-Amerika slaat de infectie toe. Inmiddels is de schimmel in vrijwel alle tropische streken gesignaleerd en lopen meer dan duizend soorten kikkers en padden het gevaar besmet te raken en is er geen redden meer aan. Maar ook de koelere gebieden zijn bedreigd. In Europa is de ziekte opgerukt tot in het zuiden van Engeland!

Wereldwijd is er alarm geslagen. Wetenschappers en natuurbeschermers hebben de handen ineen geslagen en hebben een mondiale actie ontketend. De Europese en Amerikaanse dierentuinen doen massaal mee aan deze campagne en dus ook de Nederlandse Vereniging van Dierentuinen (NVD). Zij gaan in 2008 zorgen dat het probleem indringend onder de aandacht wordt gebracht. ‘Maar wat heb je daar nou aan?’ zult u zich afvragen. ‘Die kikkers zijn daar toch niet mee geholpen?’

Daarom willen we meer. We willen ook bijdragen aan onderzoek in het veld (aantallen dieren, besmettingsgraad, enzovoort), in het laboratorium en bij kwekers (bijvoorbeeld geneesmiddelen). Wij willen bijdragen aan beschermingsprojecten in het veld en aan het behoud van soorten via kweekprojecten. Als de schimmelgevaren kleiner of zelfs geweken zijn, kunnen gezonde populaties in gevangenschap weer terug geplaatst worden in de natuur.

Misschien dat er nog mensen zijn die zich afvragen of het allemaal nou wel zo erg is als we straks 3000 amfibieënsoorten armer zijn en er helemaal niets meer over is van een diergroep die al meer dan 360 miljoen jaar op deze aarde aanwezig is. Los van het feit dat we daarmee een uitzonderlijk kleurrijke en interessante klasse van dieren kwijt zijn die nog maar heel gedeeltelijk wetenschappelijk onderzocht is, zijn de ecologische gevolgen natuurlijk ook enorm. Allerlei insecten, slakken en andere dieren (tot knaagdieren toe) hebben ineens geen of veel minder vijanden en kunnen zich plots ontwikkelen tot plaag en ziekteveroorzaker voor de mens terwijl ook kikkeretende vogels, zoogdieren, slangen, enzovoort in de problemen komen. Ecosystemen verarmen sterk en mogelijk moet de mens met giftige middelen plagen gaan bestrijden, waardoor de ellende alleen maar erger wordt.

Maar laten we niet gaan doemdenken en onze kansen benutten. Het is nog niet te laat. Ga niet met kikkers of salamanders slepen. Liefhebbers, quarantaineer uw aangekochte dieren en maak gestorven kikkers en gebruikte materialen onschadelijk door ze met chloor te behandelen voordat u ze ‘weggooit’. U kunt een financiële bijdrage leveren aan het onderzoek en de beschermingsprojecten, maar ook bijvoorbeeld lid worden van RAVON, de organisatie die in Nederland de populaties in het veld in kaart brengt en actief deelneemt aan de wereldwijde actie (www.ravon.nl). Ontzie kikker- en paddenpoelen en help bij acties ten bate van de paddentrek. Help mee het klimaat te stabiliseren (bijvoorbeeld door zuinig te zijn met energie), want de opwarming van de aarde werkt versterkend op de verspreiding van de schimmel. U kunt thuis beginnen!