Twee- en meerlingen: jongen baren in een praktisch combi-pakket?

Dat gorillavrouwtje N’Gayla op 13 juni het leven schonk aan een tweeling kreeg wereldwijde persaandacht. Natuurlijk is het geweldig om te zien hoe de moeder het voor elkaar krijgt om twee kleintjes te verzorgen. Maar voor elke kat of muis zou het een fluitje van een cent zijn om een tweeling groot te brengen. Bij hen – en bij veel andere diersoorten – zijn de worpen doorgaans duidelijk groter. Hoe ontstaan tweelingen en meerlingen en waarom zijn ze bij mensapen een hoge uitzondering?

Zoveel mogelijk, binnen de grenzen

Een basisstelling in de biologie zegt dat dieren en planten zoveel mogelijk nakomelingen op de wereld willen zetten om hun eigen genen zo vaak mogelijk in de genenpool van de volgende generatie te brengen. Om veel overlevend nageslacht voort te brengen, kun je verschillende strategieën hanteren. Bijvoorbeeld door heel veel eitjes af te zetten en vervolgens geen tijd meer aan het kroost te verspillen om snel weer nieuwe eitjes te kunnen produceren. Deze methode houden veel vissen er op na. Zoogdieren, die hun jongen de eerste periode in de baarmoeder dragen en voeden en daarna ook nog zogen, zijn daarentegen de weg van ‘meer investeren in minder nakomelingen’ ingeslagen. Tenslotte passen niet eindeloos veel jongen in de baarmoeder en ook de plaatsen aan de tepels alsmede de melkproductie zijn beperkt!

Meerlingen

Bij zoogdieren is de relatieve grootte en het ontwikkelingsstadium van de jongen bij de geboorte gelinkt aan het aantal jongen per worp. Daarom kan een muis gemiddeld 7 tot 8, maar soms ook 15 kleine, kale jongen baren. Een cavia, die volledig ontwikkelde jongen baart, doet niet alleen drie keer zo lang over de dracht, maar krijgt dan ook nog ‘slechts’ 2 tot 4 jongen. Bij heel veel zoogdieren kan een vrouwtje vrij gemakkelijk meer dan één jong per keer werpen en opvoeden. De baarmoeder bij veel diersoorten die standaard meerlingen krijgen, heeft ook een zodanige vorm (vaak als twee langwerpige buizen), dat de meerlingen in moeders buik gezellig, maar toch geordend naast elkaar kunnen liggen. Doorgaans zijn deze op dezelfde dag geboren jongen meereiige meerlingen. Bij het vrouwtje rijpen dan binnen één cyclus meerdere eicellen die door verschillende zaadcellen worden bevrucht. De jongen uit zo’n worp zijn niet nauwer met elkaar verwant dan ‘gewone’ broers en zussen, of soms ook halfbroers en halfzussen.

Eeneiig

Eeneiige tweelingen zijn een bijzonder geval. Heel soms gebeurt het dat een bevruchte eicel zich in een heel vroeg ontwikkelingsstadium in twee helften splitst. Als dit in een heel vroeg stadium gebeurt, voordat cellen met de specialisatie zijn begonnen, dan kunnen de twee ‘halve’ embryo’s zich onafhankelijk van elkaar ontwikkelen. Ze groeien dan uit tot twee volledige organismen, uiteraard met hetzelfde setje genen. Eeneiige tweelingen zijn tenslotte voortgekomen uit één ei, maar ook uit één zaadcel. Daarom lijken eeneiige tweelingen qua uiterlijk heel veel op elkaar en zijn ze ook altijd van hetzelfde geslacht.

Apenjongen

Apen, in het bijzonder mensapen, hebben een zeer intensieve opvoeding nodig en doorlopen een lange jeugd. Op een aantal soorten halfapen en Zuid-Amerikaanse dwergapen na krijgen primaten normaliter slechts één jong. Apenjongen kunnen nog niet zelfstandig lopen, maar het is ook niet mogelijk om ze ergens in een nest achter te laten, omdat de meeste apensoorten binnen hun thuisgebied nogal nomadisch leven. Een jong aapje moet dus meedragen worden. Dat kost de moeder behoorlijk wat energie. Kortom, het is niet vreemd dat mensapen gewoonlijk slechts één jong krijgen.

Leuk foutje

Heel soms komt het voor dat ook bij mensapen tijdens één cyclus twee eicellen rijpen en na de eisprong worden bevrucht. Of dat de celdeling gedurende de eerste dagen iets anders verloopt dan normaal, zodat het resultaat een eeneiige tweeling is. Een enkele keer wordt dus ook bij mensapen een tweeling geboren. In de natuur maken gorillatweelingen wat minder kans om te overleven dan eenlingen. In dierentuinen kunnen de verzorgers moeder en de jongen nauwlettend in de gaten houden, is er gegarandeerd voldoende voeding en kan indien nodig de dierenarts ingrijpen. De gorillatweeling in Burgers’ Zoo (een mannetje en een vrouwtje, dus zeker een twee-eiige tweeling) is de eerste weken uitstekend doorgekomen. Dat geeft hoop dat N’Gayla een Europese primeur behaalt als zelfstandig opvoedende moeder van een gorillatweeling!

Tweelingen in 2013 in Burgers’ Zoo

In ons jubileumjaar zijn al verscheidene tweelingen geboren. In de vroege ochtend van 5 mei baarde de tijgerin haar eerste worp, een tweeling van nog steeds onbekend geslacht. Op 6 juni zijn twee sneeuwuilen uit het ei gekomen. Op 13 juni was het zelfs bij twee diersoorten raak: er is een tweeling geboren bij de adelaarsroggen en de gorilla’s. Op 3 juli zagen twee halsbandpekari’s in de Desert het levenslicht. Op de gorilla’s na zijn tweelingen bij deze diersoorten geen zeldzaamheid.

Eeneiige vierling

Negenbandgordeldieren zijn de enige zoogdieren waarvan we weten dat ze standaard een eeneiige vierling baren! Dus bij deze soort deelt de bevruchte eicel zich eerst één keer in twee delen en dan delen beide nieuwe stukjes zich nog een keer.

Tweelingen bij mensen

In Nederland zijn 1,8% van de geboorten tweelinggeboorten. Twee-eiige tweelingen komen vaker voor dan eeneiige. Van alle tweelingen is iets minder dan een kwart eeneiig. Het aantal twee-eiige tweelingen neemt de laatste decennia in Europa toe; dat komt vooral door hormoonbehandelingen en in-vitro-bevruchtingen.