Dreigt er gevaar bij de chimpansees?

Chimpansees zijn zeer intelligente mensapen. Hun DNA komt voor meer dan 98 procent overeen met dat van mensen. Bij chimpansees is door wetenschappers aangetoond dat zij onder andere gebruik maken van werktuigen om hun doelen te verwezenlijken. In het wild gebruiken ze takjes waarvan ze eerst de zijtakjes afhalen om termieten uit hun termietenheuvel te hengelen bijvoorbeeld. Of ze gebruiken stenen om harde noten te kraken.

Veel wetenschappelijke kennis over chimpansees is afkomstig van de Arnhemse chimpanseegroep. In 1971 was Burgers’ Zoo het eerste dierenpark wereldwijd dat een groep chimpansees ging houden met daarin meerdere volwassen mannetjes, net zoals ze in de natuur leven. Diverse kenners waren ervan overtuigd dat chimpanseemannetjes daar te agressief voor zouden zijn en zagen er helemaal niets in. De aanvankelijke scepsis sloeg echter al snel om in bewondering en nieuwsgierigheid en vanaf de start van de groep is er wetenschappelijk onderzoek verricht naar het gedrag van deze dieren. Beroemde wetenschappers als Frans de Waal en Otto Adang zaten allemaal voor een langere periode aan de Arnhemse chimpanseegracht. Hun wetenschappelijk werk zorgde niet zelden voor baanbrekende inzichten en veranderde ons beeld van onze naaste verwanten wezenlijk.

Wetenschappers toonden onder meer aan dat chimpansees goed kunnen samenwerken om zo iets te bereiken, zelfs wanneer één van de individuele dieren daar zelf niet van profiteert (altruïsme). Ook blijken chimpansees in staat tot verzoening: ze leggen conflicten bij en ‘vergeven’ de agressor zijn of haar gedrag na verloop van tijd. Otto Adang wist zelfs treffende vergelijkingen te maken tussen een groep chimpanseemannetjes op oorlogspad en een groep voetbalhooligans op weg naar een confrontatie met rivalen! Zijn inzichten worden nog altijd gebruikt bij politietrainingen over groepsgedrag en de-escalatiemethodes van groepsagressie.

Bij één van de gedragsexperimenten die de chimpansees kregen voorgeschoteld, werd geobserveerd hoe de dieren zouden reageren wanneer ze een potentiële vijand zouden ontdekken in hun uitgestrekte buitenverblijf. Hiervoor werd een levensechte luipaardknuffel op een duidelijk zichtbare locatie in het buitenverblijf gepositioneerd. Al snel nadat de chimpanseegroep vanuit de binnenverblijven naar buiten kwam, werd de ‘luipaard’ ontdekt en ontstond er grote opwinding en tumult. Na aanvankelijk een hoop gekrijs en imponeergedrag (met name van de mannetjes) op grote afstand, werden de mensapen toch ook wel erg nieuwsgierig.

Langzaam maar zeker, met voorzichtige passen, naderde de voorhoede van de groep de potentiële bedreiging. Met name een halfvolwassen mannetje wiens status rijzende was in de groep, toonde zich het brutaalst en begon met stokken naar de ‘luipaard’ te gooien. Bij het uitblijven van een reactie vatten de mannetjes steeds meer moed en kwamen ze steeds dichterbij. Totdat de eerste heldhaftige klap wordt uitgedeeld en de knuffel omvalt. Niet lang daarna wordt de knuffel onder luid gejoel en met steeds meer dappere deelnemers vakkundig uit elkaar getrokken. Een hoop plezier én ‘het gevaar’ is geweken!

In een dierenpark, waar concurrerende buurgroepen net zo min voorkomen als echte bedreigingen, kan zo’n nep-bedreiging heel stimulerend zijn om de groep samen in actie te krijgen en hechtheid te bevorderen.