De berberaap: een unieke, bedreigde aap

De berberaap (Macaca sylvana) is een unieke soort. Het is de enige makakensoort die buiten Azië leeft en de enige primatensoort die in Europa en ten noorden van de Sahara-woestijn woont. De overgebleven populaties in het wild leven in Marokko en Algerije, met een kleine halfwilde populatie in Gibraltar. De laatste grote populatie bevindt zich in de cederbossen van het Midden Atlasgebergte in Marokko (Parc National d’Ifrane) en wordt geschat op 2500 individuen. De berberaap is een bedreigde diersoort volgens de IUCN Rode Lijst.

Vermindering in aantallen

Makakensoorten zijn in het algemeen sterke soorten. Ze planten zich relatief snel voort en leven in grote groepen in uiteenlopende klimaten. De berberaap leeft in een klimaat dat varieert tussen -18 graden Celsius in de winter tot + 38 graden Celsius in de zomer. In een gezonde populatie planten de vrouwtjes zich elke anderhalf jaar voort. In een onverstoorde situatie zou de soort zeer goed gedijen. Helaas is dankzij menselijke (of door de mens veroorzaakte) bedreigingen de berberaap sterk in aantal afgenomen. 

Vernietiging en verarming van het leefgebied

De voornaamste bedreiging voor de wilde populatie berberapen is vernietiging en verarming van het leefgebied dankzij overexploitatie door de mens van de natuurlijke hulpbronnen.

Het cederbos in het Midden Atlasgebergte wordt bevolkt door nomadische berbervolken die voorheen hun vee op duurzame wijze hoedden en gebruik maakten van de natuurlijke hulpbronnen in het bos zoals water, hout en mossen. Tegenwoordig is de vraag naar geiten- en schapenvlees zo zeer toegenomen dat door overbegrazing het bos in hoog tempo wordt verwoest. De berberapen moeten met het vee concurreren voor water en voedsel. Hierdoor is het aantal berberapen snel aan het afnemen. Door overbegrazing is de grondbegroeiing van het bos verdwenen. De achtergebleven kaalslag versnelt de verwoestijning van de regio.

Door houtkap zijn grote delen van het bos gefragmenteerd en sterven oude cederbomen die belangrijk zijn voor het overleven van veel (endemische) soorten. Waterbronnen zijn afgescheiden ten behoeve van het vee, waardoor de berberapen weinig tot geen toegang meer hebben tot water.

Illegale handel in babyapen

De tweede grote bedreiging voor de berberaap is de illegale handel in babyapen van Marokko naar Europa. De berberaap wordt verkocht als huisdier. Els van Lavieren was de eerste persoon die wetenschappelijk onderzoek deed naar deze handelspraktijken in 2004. Jonge makaken worden openlijk of heimelijk verkocht op markten in Marokko. Ongeveer drie- tot vierhonderd makaken worden jaarlijks in het wild gevangen en naar Europa gesmokkeld. De voornaamste afnemers zijn Marokkanen die in Europa leven en op vakantie gaan naar Marokko. Ze kopen een jonge berberaap  en komen er dan later achter dat dit geen geschikt huisdier is. Opvangcentra in Europa worden overladen met berberapen die uit deze handel komen en de vraag naar opvang wordt almaar groter.

Het is relatief makkelijk om een berberaap Europa in te smokkelen, ondanks het feit dat er slechts twee plekken zijn van waar veerponten van Marokko naar Spanje vertrekken. Dit zou de controle relatief makkelijk moeten maken. Veel makaken worden verdoofd in auto’s naar Europa gesmokkeld. Een probleem hierbij is dat er in Marokko geen goede oplossing is voor in beslag genomen makaken. Dit is niet motiverend voor douanebeambten om makaken in beslag te nemen, aangezien ze niet weten wat ze er vervolgens mee aan moeten.

Status

Er zijn nu nog slechts 4000 berberapen in het wild over. Dit is een schrikbarend klein aantal. Ter vergelijking: er zijn meer orang-oetans in Sumatra in het wild dan berberapen. Wetenschappers hebben voorspeld dat als de situatie niet snel verandert, er over tien jaar geen wilde berberapen meer zullen zijn.

Oplossingen

Els van Lavieren is één van de oprichters van de Moroccan Primate Conservation Foundation (MPC) en heeft sinds 2003 aan verschillende aspecten van de bescherming van berberapen gewerkt, samen met organisaties zoals AAP, IUCN en WWF.

Bescherming van de berberaap is complex en vereist een aanpak op meerdere niveaus. De belanghebbenden en doelgroepen variëren van overheidsniveau, tot stropers, Europese consumenten, nomadische stammen, schoolkinderen, het grote publiek, douanebeambten en stichtingen. MPC is betrokken geweest bij verschillende projecten en is ook zelf projecten begonnen om de berberaap te beschermen. Voorbeelden hiervan zijn de berberaap op de agenda’s plaatsen van Marokkaanse en Europese overheden, douanebeambten in Spanje en Marokko trainen, de handel en de wilde populatie monitoren, trainingen organiseren voor de staf van het nationale park en van lokale stichtingen en scholing van potentiële kopers van berberapen. Het is gebleken dat deze projecten vooralsnog onvoldoende zijn en dat er nog heel veel moet gebeuren.