Een orchidee voor in de vla

IJs, vla, yoghurt… tal van lekkere producten - vooral bij de toetjes - heb je in de smaak ‘vanille’. De oorsprong van vanille is een plant, Vanilla planifolia.

IJs, vla, yoghurt… tal van lekkere producten - vooral bij de toetjes - heb je in de smaak ‘vanille’. De oorsprong van vanille is een plant, Vanilla planifolia die maar weinig bezoekers in de Bush kunnen identificeren als de basis van het bekende keukeningrediënt!

Klimmer

De vanille is een klimmer, wat betekent dat ze een slimme manier heeft gevonden om ook zonder dikke, houten stam te kunnen genieten van voldoende licht in het dichte regenwoud. Haar vlezige stengel kan vingerdik worden en wel tot dertig meter lang. Steunend op grotere bomen groeit ze zo richting het licht naar boven. Daarbij helpen de hechtwortels haar langs de stengel. Hoewel veel soorten orchideeën epifytisch leven, dus boven takken van bomen, zijn er maar heel weinig klimmers in de grote orchideeënfamilie. De soorten die tot het geslacht Vanilla behoren zijn dan ook uitzonderingen. Links en rechts van de stengel van de plant zien we de leerachtige, gladde en ietwat succulente bladeren. De vorm van deze bladeren verraadt wel het verwantschap met de meer bekende soorten orchideeën, want zij lijken best wel op de bladeren van orchideeën uit het tuincentrum!

Bijen misleiden

Het duurt minstens vijf jaar voor de vanille haar eerste bloemen ontwikkelt. Deze bloemen zijn vrij groot en bleekgroen tot geel van kleur. De geur van de bloem is overigens niet heel sterk en kent zeker geen vanillegeur! Voor de bestuiving maakt de vanille gebruik van bijzonder bijtjes. De bloem imiteert qua vorm en qua geur een vrouwelijke bij en lokt dus mannelijke bijen. Mannetjes die daarop afkomen, worden verleid tot een copulatiepoging. Dat levert hen niets op, geen nageslacht en ook geen andere beloning (voor zover biologen weten), maar de vanilleplant bereikt wat ze wil bereiken: het stuifmeel blijft aan het lijf van de bij kleven. Gaat het mannetje daarna nog een keertje de mist in bij de zoektocht naar een vrouwtje, dan is de bestuiving gelukt!

Maar waar komt dan de smaak vanille vandaan?

Vanillesmaak komt uit vanillestokjes en dat zijn de gedroogde peulvruchten van de vanilleplant. Het duurt echter wel een aantal maanden, totdat het binnenste van het stokje verpulverd in een toetje belandt! Bij een succesvol bestoven bloem zwelt het vruchtbeginsel en ontwikkelt dit zich binnen vier weken tot vrucht: in de vorm van groene peultjes. Om rijp te worden, heeft deze vrucht vervolgens nog eens een goed half jaar nodig. En daarna moet het geplukte stokje nog langdurig worden bewerkt.

Duur

Echte vanille is een kostbaar handelsgoed, omdat de productie bewerkelijk is en zo lang duurt. Vanille is dan ook na saffraan de duurste specerij. Het aroma bevat een cocktail van wel tweehonderd verschillende moleculen en bestaat bijvoorbeeld uit circa vijfendertig verschillende etherische oliën! Al lang geleden heeft men daarom geprobeerd om tenminste het meest kenmerkende aroma van vanille kunstmatig na te maken. En met succes! Synthetische vanille, genoemd vanilline,  voorziet op dit moment in negentig procent van de vraag naar ‘vanille’. Deze nep-vanille wordt bijvoorbeeld gewonnen uit een bijproduct bij het maken van papier, feitelijk uit houtafval. Een stuk minder romantisch dan uit vruchten van een klimmende orchidee uit het regenwoud!