Zo(o)als dat gaat

Er is bijna geen branche te bedenken die intensiever samenwerkt dan de internationale dierentuinwereld. Moderne dierenparken hebben wekelijks met ongeveer vijfentwintig nationale en internationale collega-dierentuinen contact. Om fokprogramma’s voor bedreigde diersoorten professioneel te kunnen managen, vinden jaarlijks tientallen diertransporten van en naar een dierenpark plaats.

Er is bijna geen branche te bedenken die intensiever samenwerkt dan de internationale dierentuinwereld. Moderne dierenparken hebben wekelijks met ongeveer vijfentwintig nationale en internationale collega-dierentuinen contact. Om fokprogramma’s voor bedreigde diersoorten professioneel te kunnen managen, vinden jaarlijks tientallen diertransporten van en naar een dierenpark plaats. Dierenparken komen voor interessante en vaak complexe uitdagingen te staan. Een bezoeker aan een dierentuin krijgt echter slechts een fractie mee van alles wat voor en achter de schermen geregeld moet worden om dieren zo goed mogelijk te kunnen houden. In een wekelijkse column neemt woordvoerder Bas Lukkenaar de lezer van binnenuit mee bij het reilen en zeilen van het Arnhemse dierenpark Koninklijke Burgers’ Zoo.

In Burgers’ Zoo streven we ernaar om dieren zo natuurlijk mogelijk te houden. Als gevolg van die filosofie proberen we fysiek contact tussen mens en dier tot een minimum te beperken en dieren zeker niet tam te maken. Trainingen om diersoorten kunstjes te laten doen in ruil voor beloningen, passen bijvoorbeeld dan ook niet in onze visie. Soms komen we echter voor een dilemma te staan, wanneer het dierenwelzijn duidelijk verbeterd kan worden, als we dieren een bepaald gedrag kunnen aanleren.

Hoewel olifanten enorm zwaar en sterk zijn, zijn deze grote lobessen soms ook verbazingwekkend kwetsbaar. Zo zijn de oren van deze intelligente zoogdieren heel gevoelig en ook kunnen olifanten makkelijk pootproblemen krijgen. Hoe groot een olifantenverblijf ook gemaakt wordt in een dierenpark: in het wild leggen deze dieren al lopend dagelijks veel grotere afstanden af. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat een olifant in het wild tussen de 1,6 en de 6,4 kilometer per dag loopt.

Dat is deels uit noodzaak, omdat olifanten grote eters zijn met een zeer inefficiënte spijsvertering bovendien. In het wild zijn ze een groot deel van de dag bezig met het verzamelen van voedsel, waarbij ze noodgedwongen regelmatig flink wat kilometers moeten maken. In dierenparken bestaat de luxesituatie dat ze kwalitatief goed en vers voedsel op een presenteerblaadje aangereikt krijgen.

Dierenparken bieden dit voedsel weliswaar op creatieve manieren aan en vaak op meerdere momenten per dag, waardoor de dieren ook een groot deel van de dag met het verzamelen en eten van voedsel bezig zijn. Maar hoe je het ook wendt of keert, in een dierenpark lopen olifanten beduidend minder grote afstanden dan in het wild. In de natuur slijten de nagels dus meer af dan in dierenparken het geval is. Om die reden ondersteunen we in dierenparken de olifanten extra op dit vlak.

In een dierenpark is er extra zorg en aandacht voor de poten en dan met name de nagels en de voetzolen van de olifanten. Door de poten ongeveer drie maal per week te wassen, steentjes te verwijderen tussen de nagelriemen en onder de voetzolen en de nagels regelmatig bij te vijlen, voorkomen de dierverzorgers dat de dieren last van hun poten krijgen, bijvoorbeeld in de vorm van ontstekingen of ingegroeide nagels. Een olifant is echter enorm zwaar en sterk en jaarlijks vinden er wereldwijd nog altijd een aantal dodelijke ongelukken plaats met olifanten in dierenparken. Nu zijn olifanten van nature zeer vreedzame dieren, maar ze kennen enerzijds hun ontzagwekkende kracht niet en anderzijds hebben ze ook een uitstekend langetermijngeheugen. Een dierverzorger die zonder bescherming tussen hem en de olifanten zou werken, loopt bijvoorbeeld het risico per ongeluk tussen het dier en de muur geplet te worden. Vergelijk dat met een achteruitrijdende vrachtwagen die een toevallige voetganger over het hoofd heeft gezien… Of misschien heeft een dierverzorger ooit de dierenarts geassisteerd toen deze de olifant een vaccinatie moest toedienen. Voor zijn eigen bestwil, maar het dier herinnert mogelijk alleen de prik en dat de dierverzorger daarbij betrokken was: ‘Today it’s pay-back time!’

In dit voorbeeld is het dus belangrijk dat de dierverzorgers veilig met deze oersterke dieren kunnen werken door altijd een stevig hek tussen mens en dier in te houden én dat de poten van de olifanten regelmatig intensief verzorgd worden. Een training is hierbij van essentieel belang. De olifant leert – louter op basis van beloning; er wordt nooit gestraft – dat hij een lekker stuk appel krijgt als hij zijn poot op een commando van de dierverzorger op de juiste dwarsbalk neerzet, zodat de dierverzorger kan gaan wassen en vijlen.

De dierverzorger gebruikt bij deze training een stok met aan het uiteinde de zogenaamde ‘target’: een zacht, kunststof balletje. Door een specifiek mondeling commando te geven en vervolgens met de target op een concrete plaats te tikken, weet het dier wat van hem verwacht wordt. Weliswaar is dit geen natuurlijk gedrag, maar daar staat tegenover dat we het dierenwelzijn sterk kunnen vergroten door de poten van het dier optimaal te verzorgen. Daarnaast vinden de trainingen in de stal achter de schermen plaats en dienen zijn niet als een soort show voor het publiek, maar louter ten bate van het welzijn van de olifanten. Een mooie bijkomstigheid is dat de intelligente zoogdieren vrij nieuwsgierig van aard zijn en graag nieuwe dingen willen uitproberen. De appeltjes worden tenslotte zeer gewaardeerd door de grijze dikhuiden als heerlijk tussendoortje!