Kweekprogramma luipaardhaai

Al jaren bestaan er grote aantallen kweekprogramma’s voor vogels en zoogdieren. Deze programma’s zorgen voor gereguleerde kweek van de soort. Genetisch belangrijke individuen kunnen binnen een uitwisseling bij elkaar gebracht worden om zo te proberen nakomelingen te krijgen. Terwijl andere dieren niet voortgeplant mogen worden, omdat er al een overschot van de soort is, omdat het een hybride is of omdat dat specifieke dier genetisch niet interessant is voor de populatie. Twee typen programma’s bestaan er binnen Europa: een stamboek (ESB, European Studbook) en een uitgebreid programma (EEP, European Endangered Species Programme). Het eerste programma is vrijblijvend. De populatie wordt in kaart gebracht, informatie wordt verzameld over het houden van de diersoort en in overleg kan er vrijblijvend geruild worden met dieren. Het tweede programma gaat een stap verder. Hier wordt een beleid uitgezet wat er met de populatie moet gaan gebeuren. Bepaalde dieren worden bij elkaar gebracht. Mannen- of vrouwengroepen kunnen worden gevormd als er overschot is. Al deze activiteiten moeten zorgen voor een levensvatbare populatie in dierentuinen voor vele jaren. Ook voor vissen is er al lang vraag naar dit soort kweekprogramma’s. Sinds kort zijn er twee Europese programma’s voor vissen, voor de luipaardhaai (Stegostoma fasciatum) en de blauwgevlekte pijlstaartrog (Taeniura lymma).

Het stamboek van de luipaardhaai, die ook wel zebrahaai wordt genoemd, wordt door de auteur en het hoofd van het aquarium in Hull, Engeland opgezet.

Kwetsbare haai

De luipaardhaai komt voor van Zuid-Afrika tot de Filippijnen en het noordoosten van Australië. Een enorm verspreidingsgebied, maar toch wordt de soort als ‘kwetsbaar’ omschreven door de IUCN, een organisatie die zich op wereldniveau bezighoudt met de status van bedreiging van alle dier- en plantensoorten. In Europa zijn alle luipaardhaaien afkomstig uit de natuur. Arnhem is het enige aquarium binnen Europa die ooit een in gevangenschap geboren jong heeft gehad. Helaas overleed het dier na zes weken. In zes aquaria buiten Europa wordt met deze soort gekweekt. Dus het kan wel. Eén van de belangrijkste doelen van dit programma is proberen binnen Europa meer nakomelingen te krijgen, om zo onafhankelijk te worden van wildvang. Dit doen we onder andere door meer stelletjes te vormen. Arnhem draagt zijn ‘haaitje’ daaraan bij. Toch is de populatie nog niet zo ver. Er is een tekort aan mannen. Ook in de Ocean is slechts één vrouwtje. Zij is in vier jaar uitgegroeid van zwart-wit geband haaitje van 50 centimeter tot de grootste haai in de Ocean (met een luipaardprint) van ruim 2.20 meter. Zij is al geslachtsrijp, vandaar dat besloten was een jonge man te zoeken voor haar. Maar niet te jong anders zou het wel heel lang duren voordat er mogelijk weer eieren zouden worden gelegd. In oktober is een mannetje uit Australië overgevlogen. Het dier zat eerst enkele weken in quarantaine. Allereerst om tot rust te komen van de lange reis. In quarantaine leert hij te wennen aan het Hollandse hapje, bestaande uit makreel, haring, inktvis, garnaal, horsmakreel en wijting. Daarnaast zal het dier ook enkele medische behandelingen ondergaan om op die manier zeker te zijn dat hij geen parasieten of ziekteverwekkende bacteriën bij zich heeft. Als hij het protocol met goed gevolg is doorlopen, zal hij worden losgelaten bij het vrouwtje en dan maar hopen dat ze elkaar leuk vinden.

Haaienliefde

Toch is de chemie tussen de dieren niet het enige wat belangrijk is. Binnen het programma is een vragenlijst rondgestuurd naar alle aquaria in Europa die deze soort houden, maar ook naar de aquaria in de wereld die met de luipaardhaai kweken of gekweekt hebben. Hierin wordt informatie boven water gehaald hoe de dieren worden gehouden. Zo zijn de leefomstandigheden heel belangrijk. Opvallend was dat de dieren die zich voortplantten boven de 25^◦C werden gehouden, in relatief schoon water. Daarnaast viel op dat ze een veel hogere vitamine toevoeging in het voer gebruikten dan de meest Europese collega’s. Het zijn juist die kleine details die het verschil kunnen maken tussen voortplanting of geen voortplanting. Het is fantastisch om te zien hoe zo belangrijke informatie tussen de aquaria wordt gedeeld en kan leiden tot meer kweeksuccessen. Binnen de dierentuinwereld is dit gelukkig steeds opener. Zo kan het dier ervan profiteren en dat is waar wij als biologen en verzorgers aan willen werken.

Haai in de zak

Transporteren van haaien is een vak apart. Vooral het transport van vrij zwemmende haaien die 24 uur per dag moeten zwemmen is heel moeilijk. Ook in een transportkist moeten deze dieren blijven zwemmen. Gelukkig is de luipaardhaai een bodemhaai. Bodemhaaien liggen een groot deel van hun leven lekker te slapen op het zand. Dit soort haaien kan in een veel kleiner bassin worden vervoerd. Maar een transport uit Australië duurt toch ruim anderhalve dag. Het feit dat de luipaardhaai deze periode niet kan zwemmen is geen probleem, maar er zijn wel andere problemen. Zo moet een haai kunnen ademhalen. In het vliegtuig zuurstofflessen mee sturen mag niet. De transportbak zit voor 30% vol met water en de lucht erboven wordt vervangen door 100% zuurstof. Met enkele kleine luchtpompjes wordt zuurstof in het water geborreld en zo heeft het dier zuurstof voor ruim twee dagen. Een ander probleem vormt datgene wat de haai uitademt: CO₂ of koolzuur. De naam zegt het al: het is een ‘zuur’. Als het dier lang in hetzelfde water zit, wordt dit water steeds zuurder. Ook zal hij een hoop afvalstoffen produceren die het water vervuilen. Dat laatste wordt een beetje beperkt door te zorgen dat het dier de dagen voor het transport niets meer eet, zodat de darmen en maag leeg zijn. Hoe dan ook, is na een lang transport het water vuiler en moet het dier langzaam en gecontroleerd ‘overgepend’ worden aan het Arnhemse zeewater. Een operatie die verschillende uren duurt. Alles is goed gegaan met de nieuwe man. Nu maar hopen dat er over één of twee jaar enkele jonge luipaardhaaien in de Ocean zwemmen afkomstig van het nieuwe stel!